क्वाती दइगु पौष्टिक तत्त्व (Nutritious elements in Kvāti , a decoction liquid)

निजिरोस न्याछ्यों(Nijiros Nyacchyon)

श्रावण २८ गतेः- नेवाःतय् हनीगु ततःधंगु नखःतमध्ये गुंपुन्हि नं छगू तःधंगु नखः खः। गुंपुन्हिखुन्हु जनै क्वखाय्‌माःपिनि पुलांगु जनै फेरे यानाः न्हूगु क्वखाइ। सिमिया हलय् जा, छुचुंमरि, क्वाति, ला, लैं आदि तयाः बुँइ, लुखापतिं ब्यांजा तइ, बाज्यापिंसं जजमांतय्‌त ल्हाती जनै चिकाबी, थुलि बाहेक गुंपुन्हिबले थीथी थासय् गथे कि- सिलुतीर्थय्, सक्वय्, मणिचूडय् अले यलया क्वन्ति महाद्यःथाय् मेला लगे जुइ। मनूत थःपिनि सत्तिथाय् वा मंदुथाय् वनाः द्यः दर्शन यानाः म्वःल्हुयाः पवित्र जुइगु चलन न्हापानिसें हे दुगु जुल।

नेवाःतय् खासयानाः दँछियंकया नखःचखलय् छता कि छता नसा नय्‌गु यानातःगु खनेदु। थ्व नसात ईकथं वा लसताकथं झीगु म्हयात फाइदा जुइगुकथं नय्‌गु यानातःगु खने दु। थ्व हे चलनकथं झीथाय् गुंपुन्हिखुन्हु विशेष नसाया रुपय् क्वाति व छुचुंमरि नय्‌गु चलन दुगु खनेदु।

गुंपुन्हिखुन्हु प्यन्हु न्ह्यवंनिसें गुता बूबः फ्वयाः चुलि ह्वय्‌काः वा छन्हु न्ह्यो फ्वयाः मांबुइकाः कचिकं वा बुकाः पितृ व द्यःपिन्त छानाः नय्‌गु चलन दु। अले थ्व हे क्वाति नापं छुचुंमरि नं नय्‌गु चलन दुगु जुल।

नेवाःतय् क्वाति दय्‌केत गुता बूबः तय्‌गु चलन दु। थ्व थुकथं दु- तःगोगु कय्‌गु, चीग्वः कय्‌गु, मुस्या, भुति, गोमाय्, गोमू, चना, मस्यां, सिम्पु, वा मेमेगु बूबः गथेकि बकुला, पँमाय् आदि यानाः गुता दय्‌काः ल्वाकछ्यानाः दय्‌केगु याइ।

क्वाति दय्‌किबले न्हापां चिकं क्वय्‌काः वा अथें लखय् मने थें लःतयाः दाय्‌की, उकी इमू, लाभा, पालु, चि आदि मसला नं तइ। थुकी ललिचा नं सियाः तइ। क्वाति बुइ धुंकाः इमू, चिकं झ्वाँय् याइ।

चिकं झ्वाँय् याय् न्ह्यो क्वाति गुलिंसिया ताक्कुसे च्वंकेतः छुचुं भति भति नं अथें तय्‌गु याः। थ्व बाहेकं गुलिंसिया क्वाती मरि दय्‌का कुर्की, गुलिंसिया छुचुंया प्यारा दय्‌काः कुर्की धाःसा गुलिंसिया ला तयाः मम दय्‌काः हे कुर्कीपिं दु। थथे यानाः दय्‌काः तयार जूगु क्वाति थुलि साक्क बास वइ कि व नय्‌नय् थें च्वनी। अले क्वाती पौष्टिक तत्त्वत नं उलि हे जायाः च्वनी।

थथे यानाः क्वाति झी सकलें नेवाःतय्‌सं गुंपुन्हिखुन्हु नयाः संस्कृतिया रुपय् नखः हनाः हे वयाच्वनागु जुल। थथे क्वाति नय्‌बले झी आजुपिंसं धयाथकुकथं थ्व नल कि म्हय् शक्ति वा तागत अप्वः दया वइ, म्हय् दुने प्वाथय् च्वंगु थीथी ल्वय् नं लनावनी। नापं ख्वाउँ चायाः म्ह स्यानाः, सेखं चायाच्वंगु न मदयाः वनी धकाः न्यनातयागु जुल। अले थःपिन्सं नं अनुभव यानागु हे दु कि क्वाति नय्‌बले म्हय् छकलं हे फुर्ति वइ क्वाती छु छु पौष्टिक तत्त्व दु धैगु खँ नं विचाः याये।

बूबःया प्रारम्भिक रुप तरकारी खः। अप्वः धैथें बूबः वाउँबले तरकारीया रुपय् नय्‌गु याइ। तर तरकारीया अवस्थाबले स्वयां बूबः जुइ धुंकाः थुकी लःया मात्रा कम जुइ। अथे जुयाः गने धुंकुगु बूबलय् निगःचाय् हे यक्व पौष्टिक तत्त्वत जायाच्वनी।

क्वाति प्रोटिनया बांलागु स्रोत खः। थ्व नसा कचिकं स्वयां बुकाः नय्‌बले थुकि च्वंगु प्रोटिन पचेयाय् अःपुइ। नापं थुकि च्वंगु प्रोटिन अझ यक्व गुणस्तर नं जुइ। परिमाणया ल्याखं स्वल धाःसा थुकी न्या, ख्यँय्, ला आदि अथवा जनावरी प्रोटिन स्वयां अप्वः हे प्रोटिन दु। तर थुकी छु छु दय्‌माःगु खः व फुक्क वा पूवंक मदु। थुकी छुं छुं एमिनो एसिडया अभावं यानाः थुकिया प्रोटिन उलि स्तरयुक्त मजू। क्वाती दइगु प्रोटिन बछि जक खः। थुकी लाइसिन धैगु एमिनो एसिड माःगु स्वयां अप्वः अले मेथेओनिन धैगु अमिनो एसिड माःगु स्वयां मगाःगुलिं क्वाती दुगु प्रोटिनयात बछि जक दुगु प्रोटिन धाःगु खः।

छुं नं नय्‌गु नसाय् बछि प्रोटिन दु धैगु झीगु शरीरयात माःगु एमिनो एसिड मध्ये गुलिं व नसाय् दइगु अले गुलिं मदइगु प्रोटिनयात धाइ। बछि प्रोटिन दुगु नसाय् नं फुक्क नसाय् छगू हे किसिमयागु जक प्रोटिन दइगु वा मदइगु मखु कि थीथी नसाय् थीथी किसिमया प्रोटिन दइगु वा मदइगु खः। गथेकि- बूबः बछि प्रोटिनया छगू स्रोत खःसा अन्न (जाकि, छुचुं आदि) नं बछि प्रोटिनया मेगु स्रोत खः। तर बूबः व अन्न नितां ल्वाकछ्यातधाःसा थ्व निता ल्वाकज्यानाः थुकी च्वंगु प्रोटिन मिलेजुयाः पूर्ण प्रोटिन जुइ।

छाय्‌धाःसां बूबः वा क्वाती मथेओनिन धैगु अमिनो एसिड माःगु स्वयां कम, लाइसिन माःगु स्वयां अप्वः, अथे हे अन्नय् (जाकि, छुचुं) मेथेओनिन माःगु स्वयां अप्वः लाइसिन माःगु स्वया कम जूगुलिं क्वाती मदुगु (जा व छुचुं) अन्नय् दु अले अन्नय् मदुगु क्वाती दुगुलिं थुपिं नितां ल्वाकछ्यानाः नल धाःसा पूर्ण प्रोटिन दइगु जुल। थ्व ल्याखं स्वय्‌बले झी पुर्खापिंसं नय्‌गु चलन दय्‌काः तःगु क्वाति व छुचुंमरि वा जा तस्सकं हे पोष दुगु नसाया रुपय् काय्‌फु।

क्वातिं क्यालोरी (calorie), कार्बोहाइड्रेट (carbohydrate), सेलुलोज (cellulose), खनिज (mineral) पदार्थ- क्याल्सियम (calcium), फलाम (iron) आदिया बांलागु स्रोत खः धाःसा प्रोटिन(protein) व थायामिनया(thiamine) तस्सकं बांलागु स्रोत खः।

क्वाती भिटामिन बि१२(vitamin B12) बाहेक मेगु फुक्क प्रकारया भिटामिन बी दु। उकिं थुकियात भिटामिन बी समूहया नं बांलागु स्रोत मानेयानाः वःगु दु। अझ धाय्‌मालधाःसा चुलि ह्वय्‌कातःगु क्वाती भिटामिन बी समूह चुलि मह्वःगु क्वाती स्वयां दुगंछि दु।

अथे हे क्वाती भिटामिन —सी‘(vitamin C) दइमखु। तर यदि क्वातियात चुलि ह्वय्‌कलधाःसा उकी च्वंगु कार्बोहाइड्रेट भिटामिन —सी‘ हिला वंगु खने दु। थथे क्वाती चुलि ह्वय्‌केबले भिटामिन —सी‘ यक्व हे अप्वः दयाः वइगु खँ धयातःगु दु। तर थुपिं दुसां भिटामिन सी थें यक्व मदुसें कम जक दइगु खः।

सुं नं मनूया शारीरिक वृद्धि व विकासया नितिं शक्ति बीगु नसा तस्सकं आवश्यक जू। मचाबले अझ धाय्‌माल धाःसा ल्यासे, ल्याय्‌म्ह जुयाः वइगु इलय् शारीरिक वृद्धि याकन याकन हे जुइ। थुकिं यानाः इमित शक्ति बीगु नसा झन् हे यक्व मालाच्वनी। शारीरिक क्रियाकलाप गथेकि- कासा म्हितेगु, यक्व बलयाय् माःगु ज्या, मिस्तय् जूसा थीमज्यू जुइगु आदि कारणं यानाः थ्व इलय् शक्ति बीगु नसाया अति आवश्यक जुयाच्वनी।

अथे हे थ्व इलय् शरीरया मांसपेशी, हि, व कोषत वृद्धि व मर्मतया नितिं प्रोटिनया आवश्यक जू। अले शरीरयात सुरक्षा बीगु नसात नं उत्तिकं हे मालाच्वनी।

क्वाती झीगु शरीरयात माःगु प्रोटिन, शक्तिवर्धक व शरीरयात सुरक्षा बीत माःगु फुक्क हे पौष्टिक तत्त्वत दुगुलिं क्वाति मचा, ल्याय्‌म्ह, ल्यासे, बुढाबुढी व सकसितं तस्सकं नीगु नसा खः। तर क्वाति नय्‌बले सुं नं मनुखं थःगु वा क्वाति नइम्हेसियागु उमेरयात नं विचाः यानाः यक्व वा म्हो नय्‌त विचाः याय्‌माः।

क्वाति उमेर अनुसार गुलि गुलि नय्‌माः धैगु नं झीसं सीका तय्-

न्हियान्हिथं झीसं नय्‌गु नसाय् स्वंगु समूहया नसा, गथेकि शक्ति बीगु, शरीर वृद्धि व मर्मत याइगु अले सुरक्षा बीगु नसा मिलेयाना नलधाःसा झीगु शरीर संतुलन जुयाच्वनी। झीगु नसा संतुलित याना तय्‌त मचा, मिजं, मिसा अले मनूया शारीरिक अवस्था आदिया नं ध्यान तय्‌माः।

आः थन मनूया उमेरकथं गुलि क्वाति नय्‌माः धैगु खँ च्वये - क्वाति चीधिकपिं ४निसें १२ महिना दुपिंत क्वातिया रस भति भति नकुसा गाः। थ्व स्वयां लिपा दछि दुपिंतनिसें माःगु क्वातिया मात्रा क्वय् बियाकथंया नय्‌गु यातधाःसा नसा संतुलित जुइ।

सन्तुलित नसाया नितिं क्वातिया मात्रा

मचा

१-३उमेर (दँ) - ५० शाकाहारी (ग्राम) - ४० मांसाहारी (ग्राम)

४-६उमेर (दँ) - ६० शाकाहारी (ग्राम) - ५० मांसाहारी (ग्राम)

७-१२उमेर (दँ) - ७० शाकाहारी (ग्राम) - ६० मांसाहारी (ग्राम)
किशोर

१३-१५उमेर (दँ) - ७० शाकाहारी (ग्राम) - ५० मांसाहारी (ग्राम)

१६-१८उमेर (दँ) - ७० शाकाहारी (ग्राम) - ५० मांसाहारी (ग्राम)
वयस्क (मिजं)

२०-४०उमेर (दँ) – ७० शाकाहारी (ग्राम) – ५५ (हलुका ज्यायाइपिंत) मांसाहारी (ग्राम)

२०-४०उमेर (दँ) – ८० शाकाहारी (ग्राम) – ६५ (मध्यम ज्यायाइपिंत) मांसाहारी (ग्राम)

२०-४०उमेर (दँ) – ८० शाकाहारी (ग्राम) – ६५ (कडा ज्यायाइपिंत) मांसाहारी (ग्राम)

वयस्क (मिसा)

२०-४०उमेर (दँ) – ६० शाकाहारी (ग्राम) - ४५(हलुका ज्यायाइपिंत) मांसाहारी (ग्राम)

२०-४०उमेर (दँ) – ७० शाकाहारी (ग्राम) - ५५(मध्यम ज्यायाइपिंत) मांसाहारी (ग्राम)

२०-४०उमेर (दँ) – ७० शाकाहारी (ग्राम) - ५५(कडा ज्यायाइपिंत) मांसाहारी (ग्राम)

२०-४०उमेर (दँ) – ७० शाकाहारी (ग्राम) - ५५(प्वाथय् दुम्ह मिसायात) मांसाहारी (ग्राम)

२०-४०उमेर (दँ) – ७० शाकाहारी (ग्राम) - ६५(मचा बूम्ह मिसायात) मांसाहारी(ग्राम)

क्वाति नय्‌बले झीगु शरीरयात जुइगु फाइदा-

क्वातिं झीगु शरीरय् शक्ति अथवा तागत अप्वय्‌की, शरीरया तापक्रम संतुलन याइ, थीथी ल्वय् मजुइका बी, ल्वय्‌लिसें ल्वाय्‌गु क्षमता अप्वय्‌काः बी, स्वस्थ यानातइ, शरीर वृद्धि व विकासयाय्‌त गुहालि याइ, घा लाय्‌केत गुहालि याइ, शरीरय् हि अप्वः दय्‌काबी, बौद्धिक विकास नापं शरीरयात बांलाकाः, फुर्तिलो याइ, क्वँय् वा बल्लाकी नापं थुकियात विकास याइ, शरीरय् पाचन व पोषण जुइत गुहालि याइ।

थथे मचांनिसें तःधिक थ्यंक क्वाति नयाः थःगु शरीरयात माःगु पौष्टिक तत्त्व कयाः शरीर स्वस्थ यानाः तय्‌फु। अथे धाय्‌वं अप्वः क्वाति नं नय् मज्यूगु खँयात नं झीसं च्यूताः तय् माःगु दु। यल धाय्‌वं शरीरयात माःगु स्वयां अप्वः नल कि प्रोटिन यक्व दुगु थ्व क्वाति अपच जुयाः प्वाः स्याय्‌यो। अले ग्याँस बढे जुइगु नं भय् दु, अपच जुयाः झाराबान्ता जुइत नं बेर मदय्‌यो।

अथे हे शरीरय् थीथी ल्वय् दुपिन्सं नं थःके दुगु ल्वय् स्वयाः नय् ज्यू वा मज्यू नं ला झीसं सीका तय् माल नि। क्वाति नय् मज्यूगु ल्वय् दुपिंसं क्वाति नयाः स्वस्थ जुइ धाःतले झन् अखतं ल्वय् बढे जुयाः अप्वः सास्ति नं नय्यो। अथे जुयाः क्वाति छु ल्वय्‌लय् नय् ज्यू अले छुके नय् मज्यू धैगु खँ नं सीके -

१. रक्तअल्पता (Anemia) :-

शरीरय् हिया कमि जुइगु ल्वय्‌यात रक्तअल्पता धाइ। हिया कमि जुइगुलिं हि अप्वय्‌किगु नसा थ्व ल्वय् जूपिन्त अति आवश्यक जू। उकिं क्वाती हि बढे जुइगु भिटामिन बी, खनिज पदार्थ दुगु जुयाः थ्व ल्वय्‌यात क्वाति नयाः यक्व फाइदा जुइगु खँ सी दु।

२. अपच (Indigestion) :-

नसा नय् धुंकाः प्वाथय् वायु बढे जुइगु अले नय्‌गु पचे मजुइगु थ्व ल्वय्‌या लक्षण खः। थ्व ल्वय् जूपिन्सं क्वाति पचे याय् फैमखु। क्वाति न हे नःसा भति भति जक नय्‌माः।

३. बाथ (rheumatism) :-

शरीरया थीथी जोर्नी स्याइगु ल्वय्‌यात बाथ धाइ। युरिक एसीड (uric acid) वृद्धि जुयाः जूगु बाथ रोगय् प्रोटिन दुगु नसा नय् मज्यू। क्वाती प्रशस्त मात्राय् प्रोटिन दुगु जुयाः थ्व नय् मज्यूगु खः। यदि नलधाःसा स्याःथाय् झन् अप्वः स्याइ अले व थासय् मनाः नं वय्‌यो।

४. वायुविकार (Flatulence) :-

प्वाथय् वायु बढे जुपिं जुयाः प्वा स्याइगु, फुलय् जुइगु, डुम्म जुइपिनि नं क्वाति नय् मज्यू। अथे हे म्हुतु धक्का वयाः च्वनीपिंसं नं क्वाति नय् मज्यूगु खँ सकसिनं स्यूगु हे जुल। नलधाःसा प्वाथय् वायु यक्व बढे जुयाः प्वाः अप्वः स्याइगु, वान्ता, झारा आदि जुइ।

५. झारा (Diarrhea) :-

खासायानाः निकः, स्वकः स्वयां अप्वः झारा जुल कि थ्व ल्वय् जूगु धकाः सीकाः काय्‌मा। थ्व ल्वय्‌लय् क्वाति नय् मज्यू।

थथे क्वाति यक्व पौष्टिक तत्त्वं पूर्ण जूगु नसा खः। थुकिं झीगु शरीरयात यक्व फाइदा जुइगु खनेदु। मचानिसें ल्याय्‌म्ह, ल्यासे अले बुढाबुढीथ्यंक थयागु शरीरयात माःगु कथं क्वाति नय्‌माःगु खनेदु। अथे हे थीथी ल्वय् जुयाः च्वांपिन्सं नं थःपिनि ल्वय्‌कथं नय् ज्यू, मज्यू विचाः यानाः नलधाःसा क्वातिं सुं नं मनूया शरीरयात स्वस्थ, तन्दुरुष्ट, फुर्तिलो याइ धैगु खँ झीसं सि हे सिल।
साभारःनेपालमण्डल डट वआरजी