(तोखा बिशेष) तोखा व विस्काः नखः इतिहास / हनिगु दि

नेपालीबाट हेर्न यहाँ जानु होस , नेपालीबाट सुन्नको लागि यहाँ क्रिलिक गर्नु होस्

राजा भिगमलं भोगेजुगु कष्ट व प्रादुभाव सपनतिर्थ विनायक

विगत दुई हजार वर्ष निसे थगु कृति व स्वाभिमान यात कघाना आतकन अस्तित्वय् दुगु नेवाःवस्ती खः तोखा । थःगुहे मौलिक व ऐतिहासिक महत्वं जाःगु तजिलजित दूगु नेवाः लागा ख स्वनिगः । स्वनिगः दुने हे येँया रत्नपार्कं ९.५ किलोमिटर व सामाखुसी चक्रपथं ४ किलोमिटर उत्तर पाखे शिवपुरी राष्ट्रिय निकुञ्जया क्वसं च्वंगु ऐतिहासिक व प्राचीन नेवाः वस्ती खः । थन या किरातकालया शिलालेख, लिच्छविकालिन आलेख व मल्लकालिन कलात्मक कृति युगयुगतकं थनया महत्व दकोसिगु न्हयने ब्बया च्वंगु दु । तोखा छगु जात्रा हे जात्राया शहर खः । थनया हरेक पर्व महोत्सवं थनया मौलिक प्राचिनता दिगो रुपं म्वाकातसे विविध साँस्कृतिक पर्वं मनुयात इमिगु नैतिक आदर्श व जिम्मेवारी यात बोध याकेगु ज्यान याना वया च्वंगु दु । तोखा येँया उत्तरीय नेवाः बस्ती मध्य दक्व सिवे साँस्कृतिक रुपं तःमिगु शहर खः ।

तोखा थःगुहे मौलिक परम्परा व संस्कृतिइ तःमि नेवाः वस्ती खः । थन बाह्रै महिना थिथि नखः चखःत हनेगु याना वया च्वंगु दु । थ्व हे थिथि नखःत मध्ये न्हयने वाय च्वंगु दक्लय् महत्वपुर्ण व न्ह्यैपुस्से च्वंगु नखः ख विस्का जात्रा । गुगु जात्रा विक्रम संबतया न्हु दँ या न्हयापांगु दिन अर्थात बैशाख १ गते खायु संल्हु खुन्हु निसे न्ह्याना बैशाख ४ गते क्वचाइ । थुगु नखःया झ्वलय् तोखाय् च्वंगु सपनद्यः, चण्डेश्वरी भगवतीद्यः, गणेद्यः, क्वगु गणेद्यः, पिगंद्यः (इण्द्रायणी), महाद्यः व संसद्यः ७ खा द्यःयात खटय् तया बाजागाजा थाना धुम्धामनक्सां  सिन्ह जात्रायासें तोखा दे चाहिइका हना वया च्वंगु दु । थ्व जात्रा गथेयाना हनि धका थन छसिकथं च्वया च्वना । 

तोखाया विस्का जात्रा या वारे थिथि बाखँ न्यने दु । उकिसनं इतिहासे सुला च्वंगु तथ्यया लिकसं च्वंगु बाखँ छगु न्हव्वय तेना । थ्व बाखँ जक मखया तोखाया विगत दुई हजार वर्ष न्हयया इतिहासन खः । तर थुगु खँ यात खोज अनुसन्धान याये फत धासा अझनं यको खँत लुइ तनि । थन धासा आतकं लुया वयधुंकुगु खँयाल ब्वयगु जुई ।

“न्हापा न्हापा तोखाया उत्तर पश्चिम क्षेत्र गुकियात उगु ईले भिग्मल राज्य दुगु जुया च्वंन । उगु राज्य न्यायीक गुणवान राजा भिग्मल दुगु जुया च्वंन । राजा भिग्मल मच्चा वले निसंहे उगु राज्य स्वतन्त्ररुपं चाहिलेगु व अनया नागरिकपि या दुःख कष्टया साक्षि च्वना ब्लना वल । भिग्मलया अबु सिइ धुंका थगु ल्हाले राज्य सत्ता वयधुंका थगु राज्यया च्वंपि दको जनताया जीउधनया सुरक्षा निति बास या व्यवस्था यान विल । थुगु कार्य याना राजा भिग्मल छिमेकि राज्य तकं लोकप्रीय जुया वनं वनया जनताय तंसन राजायात इमिगु राज्य वया उकथंया व्यवस्था याना वियवा धाका वारम्वार सता च्वं । न्यायवान राजा भिग्मलं वाकयुद्ध याया युद्धलकं याना उगु राज्य त्यका काल । अले थगु भिग्मल राज्य थें युद्धयाना त्यागु थाय् न उकथं हे जनताया जीउधनया सुरक्षाया निती बास या व्यवस्था याना विल । राजा भिग्मलं त्यागु राज्य छगु कथं नमुनात्मक ज्यायात गुकी काठमाडौं या उत्तरी उपत्यकाया त “चार सय तोखा सात समय फेरा” धाका धायगु या । थुगु लागाय दुगु दको नेवाः वस्ती तोखा थे झलक विई ( तोखा थें च्वं) । भाय्,संस्कृति व पर्व समान दु । थन त्याकुगु न्हयगु राज्य प्यंगु प्यंगु( ४÷४) सय छेँखा परिवारया वस्ती राजा भिग्मलं पलिस्था यात ।

छन्हु विष्णुद्यः व शनिया दथुई थःथः सिवे सु तधंम्ह धाइगु ख्याय ल्वापु जुल । शनिं थ विष्णु सिकिन तधंम्ह जुगु लि लुँ या सिहासन थत देयमागु धाका विद्रोह यात । थुगु निम्ह सिया ल्वापुया  समाधान या निति न्याय निसापय निपुर्ण जुम्ह राजा भिग्मलया थाय् वना थुगु खँ ब्याकेगु कोछिन विष्णु व शनि राजा भिग्मलया राज्य वनं । अनं राजा भिग्मलं विष्णुयात लुँयागु सिंहासन व शनियात नंयागु सिंहासन फेतुकुसे आतिथ्यसतकार यात । विष्णु व शनिन इमिगु ल्वापु कोछित इनाप यात अले राजा भिग्मलं छपि गुःगुः सिंहासने च्वनाच्वंगु खः वःवहे काया दिसं धाका धाल । राजा भिग्मलं थःथे धाया धुंका विष्णु व शनिनं थ फेतुना च्वंगु सिंहासन सो त । शनिनं थ नंयागु सिंहासन लान च्वंगु खँना तसकं तचाल । अले शनिन थत अन्याय आल धाका भिग्मल राज्य आर्थिक खडेरी, प्राकृतिब प्रकोप व मानवीय क्षति या प्रपञ्चया सृष्टि यात उकियाना राजा भिग्मलं थगु राज्य च्वंने मफया छिमेकी राज्य शरण कावने माल ।

राजा भिग्मलं छिमेकी राजायाके थःत ज्याया विइत इनाप यात तर भिग्मल राजा जुगुली छु ज्याः विइगु मसिया थ काय् राजकुमार सोयगु ज्याः विल । व राजकुमार तसकं खोइम्ह जुया च्वंन । खोइबले राजा भिग्मलं कोठाया अंगले यखाना तगु ध्वँ(बाघ) या छ्यन केना क ध्वँ वला न्हा धाका ख्याना राजकुमार यात सुंकच्वंकेगु याई जुयाच्वंन । छन्हु अथेहे राजकुमार खोउगु ईले ध्वँ वल न्ही जक छु धागु खः शनि ध्वँके दुबिना वया राजकुमार यात नया विल । राजकुमारया माँ अबु वल राजकुमारया वारे खँ जुल राजा भिग्मलया खँःय विश्वाष मयात । अले थथु राज्या ल्हाते काय्त संयन्त्रयायत वगु धाया सजाय स्वरुप ल्हाः तुती पाला उगु देसं पिनी वान छोया विल ।

राजा भिगमल यात माला वया च्वंम रानीं थगु भात्या थुजागु अवस्था वना तसकं लुग मछिंकल । थुगु इले काशीद्यः चाहिसे भिग्मल राज्य थेंका वल खनि । यको हे नान्वल धाका बुगाले च्वंगु लः तुना पलख आराम यात । उगु इले काशीद्यः यात सितल याय निति सोगु खुसि वा वल । झोरं त्रिवेणी, वज्रयोगीनीसं दुधवेनी, चण्डेश्वरीसं सनबेनी । तर सनवेनी खुसि वय मल्याकं खाः हाल विगुलिं उगु खुसि नापल्या मखन । यदि थुगु सोगु खुशी नापलागु खसा काशी थनहे जुई खः । तर भिग्मल राज्य या जनतापिसं काशीद्यः वगु वहे मचाल ।

राजा भिग्मलं राज्य याय मफुगुलिं सम्मानयागु त्वतुल । राजा भिग्मल छगु फलच्या च्वना च्वंगु इले जवा (गोठालो) वया च्वंपी मस्त्वसं किउचा (किरा)या त ज्वना हया वंगु ल्हा व पँपु त्वथुला न्हनेसं च्वंगु बुगाले वानछो ल अले व किउचा न्हाप याथे ल्हा पपु जाया वया व्वया वन । थुगु अजु चायपुगु दृश्य खना राजा भिग्मलया नुगले छगु न्हुगु आशा जाया वल । थन छक्व उगु बुगाले दुने दसा न्हापा या थे जुईला धाइृगु विचा यात । अले म्हेता च्वंपि मसत्वंत सता धाल जितन छक बुगाले थुउले छम्ह न्हामी नम्ह मच्चां कथितुया भिग्मल यात बुगाले घ्वाना छोत । लखं पिहावगु वेले भिग्मलया मदुगु ल्हा तुति थया वल न्हापा थे सुन्दर शरीरि दया वल । थुगु आशर्चय खना जवा वया च्वंपी मसत् अजुचाल । थुगु खँः फ्वयथे उखेःथुखे प्रचारजुल अले उगु दे व जःख देय् च्वंपि अपाङ्ग व असक्तपिगु म्वःजुःजुं वन ।

थ भाय्त तयाधुकुगु थाय् खने मदया भिग्मलया कला राजा यात उखेथुखे माला जुल । थ बाँलाम्ह ल्याम्हं मिजंया न्हयने दना च्वना मछिन्थे च्वंन । जि छिम्ह भाय्त खः सुयात माला च्वनागु ?धाका व ल्याम्हं मिजंन धासा व मिंसा पट्या जुई मखु । लिपा अन च्वंपि मस्तैसं दको खँः कनालि पट्याजसई । उखे भिग्मल राज्यया जनतातैसं राजा भिग्मल यात हाकन थगु देया राजा याना वयात हे राज्य याके विई । छु दं राज्यय धुंका अन उदुसं( नेवासं छुधाई जिन मसिल सायद मिमिचा धायगु खला )दुःख बिल । उदुस पाखे मुक्त यायत जनतां राजा यात अनुरोध याल राजां खुसि उखे –पारी) उदुस वै मखु धासे खुसि पारी योजना स्वरुप वस्ती वसेयात । आयागु पञ्चेतार(भिल्ली अर्थात भिग्मल)  न्हापागु भिगमल राज खः धासा भिगमल राजां खुसि पारी वसेयागु बस्ती धागु यायगु तोखा खः ।

“तोखाया छम्ह मनुत म्हसे “खट देका जित कावा जिं छंगु मनोकामना सिद्ध याना विई”धाका सिद्धिपोखरीया लिकसं च्वंगु द्यंः धासेलि । ससा मससा खट देका बैशाख १ गते बान्थ खटे तया तोखा दे चाहिका हाकन अनहे तेय यंकेत संगुवेले व्यावकहे संके मफया वन । न्हयाकुहे यासा संकेहे मफुगुलि अन लिपा नशद्यः लिकसं दिकल । थुकथं तोखाया विस्का जात्रा न्हयाल । थुकथं म्हगसे क्य वया थगु जात्रा याकिम्ह जुगुलि सिद्धि पुखुतिर्थ या नाः सट्टानं सपनतिर्थ धाका तगु खः । तोखाया सपनतिर्थया सिद्धि पुखुतिर्थय् म्हःल्हु त धासा रोग लनि धाईगु जनविश्वस दु । थुकथं न्हयागु मेलाय विस्तारि भक्तजनयागु चाप बढेजुया वन अनलिपा मेलायत व्यवस्थि व सुविधा विइगु निति गुठिया स्थापना यात । पुखु यचुकेगु द्यःयात समायायगु ज्यान न्हयात ।”

तोखा या विस्का जात्रा

विक्रम संबतया न्हु दँ या न्हयापांगु दिन अर्थात बैशाख १ गते खायु संल्हु खुन्हु निसे न्ह्याना बैशाख ४ गते क्वचाइ । थुगु नखःया झ्वलय् तोखाय् च्वंगु सपनद्यः, चण्डेश्वरी भगवतीद्यः, गणेद्यः, क्वगु गणेद्यः, पिगंद्यः (इण्द्रायणी), महाद्यः व संसद्यः ७ खा द्यःयात खटय् तया बाजागाजा थाना धुम्धामनक्सां  सिन्ह जात्रायासें तोखा दे चाहिइका हना वया च्वंगु दु । थ्व जात्रा गथेयाना हनि धका थन छसिकथं च्वया च्वना । 

चैत्र ३० गते

थुगु न्हिइ अथे धैगु चैत्र मसान्त खुन्हु बहनी पाखे सपनद्यः व चण्डेश्वरी भगवतीद्यःया खःयात  विशेष बाजागाजा व मुस्याप्वाः लिसें दे चाहिइकि अले सपनद्यःया खटयात सपनतिर्थय् व चण्डेश्वरी भवगती खट यात चण्डेश्वरी भवगतीद्यः थाय् दिके यंकि । थुखुन्हु चच्छी जाग्राम च्वना भजन किर्तन याय्गु नं चलन दु । थुखे मसानकाली पिगनंद्यःयात नं द्यः छेँनं नवदुर्गाया मुर्ति सहित जाली खटय् तया तोखाया महत्वपुर्ण चुकय् चाहिकि अले भखलय् च्वंगु पिगनंद्यः थाय् खट यात दिकी यंकि । खट दिके धुंका खटय् च्वंगु द्यःया मुर्तियात लिकया देगःया दुने व्वई । गणेद्यः, कोथु गणेद्यः,संसद्यः, महाद्यःया मुर्तिनं थःथगु द्यः परिसरय् व्वय्गु याई । थुगु हे दिं संध्याका ईःले थःनेया लाछीइ च्वंगु यःसिंख्यःलय् हलिंपताः ( हलिं धैगु विश्व, पंता धैगु विशेष प्रकार या पटाका) समायाय्गु याई ।

थुगु हे न्हिंइ सब्बुचान्हेसिया १२ बजे अजिमाद्यः(संकटा माई) (सपनद्यःया माँ)  थःगु काय्यात मनुया भिडं ल्हाना स्याइन धका ख्वःगु सः ताय् दै धाइगु जनविश्वास दु । थ्व सः वःगु छु ईः लिपा सपनद्यःया न्ह्यनेसं च्वंगु सिद्धिःपुखुलीइ म्हल्हु वंइगु सः ताय् दई । थ्व हे जनविश्वासं याना भक्तजनपिं चच्छी उगु पुखुया सिथय् सिथय् सः न्यनेत म्वम्व मनुत पिया च्वनि । अले सिद्धिपुखुलीं सपनद्यःनं म्हल्हुगु सः वय् धुंका अन च्वंपि भक्तजनपिं नं पुखुलीइ म्वल्हुइगु सुरु याई । थुकथं विक्रम सम्वतया न्हुःदँयात तोखाबासि तयेसँ लसकुस याय्गु याई ।

थुगु दिन शिवपुरी राष्ट्रिय निकुञ्ज अवस्थित बाघद्धाररे मेला लगे जुई । अनं वनावपि लिहा वयफत धासा थुगुहे दिन मखुसा कन्हे अर्थात बैशाख १ गते खुन्हु तोखाया सपनतिर्थं वयगु चलन दु । छगु धापु कथं बाघद्धार वना वा तोखाया सपनतिर्थ म्हःल्हुया खोप्य च्वंगु यँसि कोथ्वगु स्वल धासा थगु मनोकामना पुरा जुई धाईगु जनविश्वास दु ।

बैशाख १ गते 

बैशाख १ गते तोखाया सपनद्यःथाय् तधंगु मेला जुई । मेलाय् वःपिन्सं सपनद्यःया न्ह्यनेसं च्वंगु सिद्धि पुखुलीइ म्हःल्हुईगु याइ । थुगु दिन उगु पुखुलीइ म्वल्हुत धासा म्हय् कया च्वंगु ल्वय्त दक्वं लनि धइगु जनविश्वास दु । थ्वहे जनविश्वास दुगुलिन खय्फु तोखाया जख गाँ निसें देया थिथि थासं थुगु पुखुलीइ म्वह ल्हु वैपिनीगु ल्याः म्व म्व दै । थुगु पुखुलीइ म्वल्हुइ धुंका सपनद्यः दर्शन याना चण्डेश्वरीद्यः थाय्न वनेगुया ।

थुगु मेला लिसें तोखाया विस्का नखःन विधिवत रुपं न्ह्याई । थुगु मेला शुरु जुई सिबें प्यनु न्ह्यं द्यः खल व स्थानीय मनुतय्सं सपनद्यःया न्ह्यनेसं च्वंगु सिद्धिपुखुयात चापु छिना लः कुनेगु ज्याःयाई । थुगु लः कुनेगु ज्याःयात स्थानिय भाषां बंह पनेगु धाई । बंह पने धुंका थुगु लःखय् चखुँतय्सं तक थिके मजिउ । उकिं अन द्यः खलःया मनुत पिवा च्वना च्वनी । चैत्र महिनाया मसान्त खुन्हु सपनद्यःया प्रतिमायात द्यः छेँन खतय् तया बाजागाजा सहित गुलिसिनं मुस्या प्वाः च्याका, गुलिसिनं तिंइ च्याका द्यःया खटयात मतं क्य्ना सपनद्यःयाथाय् तक यंका तय्गु चलन दु । थथे जुया उगु पुखुलीइ द्यःनं म्वःह ल्हुइगु जुगुलिं उगु पुखुया लःयात अमृत भापिया मनुत म्वःह ल्हुया वयाच्वंगु ख । 

थ्व हे न्हिंइ न्हिनेसिया ४ ता ईःलय् तोखाया भख्यः(भुतखेल)लय् च्वगु पिगंनद्यःथाय् तधंगु हृदय बिदारक होम याय्गु चलन दु । थुगु होम याइबले पृथ्वीइ दुगु दक्व खाध्यवस्तु व पशुपंछी पूजाया सामाग्री तया मुपुजारीं पूजा याय्गु याइ । होमया नितिं छज्व चखुँ, सर्प, चिकं लाफलाफ(पुतली), हई उकिया लिपा छम्ह आकाशे अले छम्ह होम कुण्डय् आहुति बिई । नापं थ्व हे होम कुण्डय् छम्ह दुगुचा यातनं आहुति बिइ । थुकथं होम याईगु जुगुुलिं थुगु होमयात हृदय विदारक होमनं धाय्गुया । थ्वहे दिं बहनि पाखे सपनद्यः थाय् तया तगु द्यःयात खटेतया १२,१६ म्ह मनुत जाना पाछाना यंका नासद्यः फल्चाय् एक घण्टा ति दिका तई । अब्ले फल्चा गुठी पाखें समय् बजि नकेगु नं चलन दु । समय् बजि नके धुंका हाकनं द्यःया खटयात दे चाहुइकेयानिति थना यंकि । चण्डेश्वरीद्यः मवतले तालमेल मिलेयाय्त पिया च्वनि । चण्डेश्वरीद्यःयात मरःजा नके धुंका सपनद्यः नापं बाजं थाना दे चाहुइकेया नितिं न्ह्यने यंकी । दे चाहुइके धुंका करिव ७ः३०ता ईःलय् सपनद्यःयात यलाग त्वालय् व चण्डेश्वरीद्यःयात थलाग त्वालय् दिकी । थु खुन्हु चच्छी भजन किर्तन याना जाग्राम च्वनी । 

बैशाख २ गते

सुथया जात्रा 

थुगु दिन सुथःया ७ ता ईःलय् द्यःखलया न्याम्ह मध्ये सोखा छेंय् थ्वं मुंका भैलःद्यः (सिजया कोंचा)लय् तया तोखा दे चाहिइका पिगंनद्यः(नवदुर्गा, इण्द्रायणी) परिसरय् मरःजा नकेगु याई । (विस्का नखःया न्हापांगु सुरुवातया झ्वले प्रमुख न्ह्यने पाखे विशेष देवी मध्यया छम्ह द्यःया प्रतिमा खटय् तयत विशाल भक्तजनया सहभागि जुई । ल्हातय् तायः, सुकुन्दा पूजाया नापं विविध बाजं थाना ७ः३० ईःलय् द्यःया खटयात नगर परिक्रमा याई । थथे नगर परिक्रमायाइ वले द्यःया खटं गुगुन छेँ थ्वात धासा अनिष्ट जुई धाईगु जनविश्वास दु गुकिंयाना विशेष होसियारपुर्वक खट यात न्ह्यने न्ह्याकी ।

सपनद्यः व चण्डेश्वरीद्यःया खटयात न विशेष बाजागाजा सहित सिन्दुरजात्रा याना दे चाहुइकि । सुथ न्हापा चण्डेश्वरीद्यः व सपनद्यः या खट न्ह्यने यंके धुंकातिनि पिगंनद्यःया खट न्ह्यने यंकेगु ज्याःजुई । थुगु सोखा द्यःखःया तालमेलं याना जात्रा तसकं न्ह्यैपुस्से च्वनि । पिगनंद्यःया खट दे चाहुइके धुंका भखलय् च्वंगु ल्वंह हितिइ दिका कोथु गणेद्यःया पूजा याई वया लिपा फल्चाया गुठीयारपिंस विशेष पूजा याना ब्याँचा थुमा बली विई । थ्व धुंका समयबजी नकि । थुकथं पूजायाय् धुंका पिगनंद्यः व कोथु गणेद्यःया खट हाकनं दे चाहुइकि । हासलय् थ्य्नेधुंका हाकनं छक्व विशेष पूजायाई । अन लिपा थलगे त्वालय् यंका दिकी । गणेद्यःया खटयातन मरःजा नके धुंका अलग हे दिके हई । संसद्यः व महाद्यः यातन दे चामहुइकुसें थनहे दिके हई ।

न्हिनेया सिन्ह जात्रा

तोखाय् च्वंगु दक्व खलः पुच, गुठी व संघसंस्थाया थःगु हे विशेष बाजागाजा सहित न्हिनय् ३ः०० ता ईःले थलगे पूजाया सामान सहित द्यःदिका तःगुथाय् सलंस मनुत मुनि । न्हिनय्सिया ३ः०० ता ईःलय् सरकारी पूजा लिसें खटयात दे चाहुइकेया नितिं थनीवले सिन्ह जात्राय् सहभागि जुउपिंस सिन्ह छ्वाका न्ह्यैपुसे च्वंक सिन्ह जात्रा याय्गु याई । बाजागाजा सहित चाहिले बले थने लाछी व कोने लाछीइ विशेष सिन्ह जात्रा याई ।

गनं वन गनं च्वनं, वने धासा मदू जिन

थ्व थे जागु रस गवलसं दईरे मखु 

हरे रामह् दैव नारायण...।

नख वल थुनि कनसं छेँया गेडा छग मरुनी

थ्व हे नख गथे याना तरे यायगु रे दैव

हरे रामह् दैव नारायण...।

गन झाय् तेन भाःजु हं कला सता वने तेनःह्

छिमि कला मेवतिया वनरे

जिमी मामुयात कनमते न्ह्या ।

हरे रामह् दैव नारायण...

व,

(कारे जुजु देका, विउवारे सपलसं

छुयागु स्वांन, जुजु देका विउ...)

द्यः कुविया तःपिं नखःया थुगु म्येः हाःसें द्यः यात न्ह्यःने न्ह्याकि । ६ः०० ता ईःले थने लाछी न्ह्यने द्यः ख यात लस्करं दिकि । थथे द्यः दिकिगु थाय् यात न्हापा हे बहं थिला तय्गु याई । 

बहनिया याँ प्याखँ

बहनि ७ः३०ता ईःलय् न्ह्यं खाःद्यः दिके धुंका भजन खलःत भजन याय्त वै । द्यःया न्ह्यने पालि मत च्याकेगुन याई । थथे याय् इच्छुक मनु त, संघसंस्था, पुच नं मत्च्याकेगु याई । अथेहे करिव ९ः०० ता ईःले इण्द्रायणी दापाःखलःया प्याखँ क्य्नेत यलाग त्वालय् च्वंगु नासद्यः थाय् विधिवत पूजा याय् धुंका तपलाछी च्वंगु दबुःलीइ याँप्याखँ हुइकेगु ज्याः न्ह्याई । थुगु दबुःलीइ याँ प्याखँ लिसलिसें माक प्याखँ, मयुर प्याखँ, नाग प्याखँ नं हुइकेगु याई । थुगु प्याखँ सँगीत व म्येःया तालय् हुलेगु याई । म्ये व बाजाया तालय् हुले मागुलिन तस्कं थाकु सां स्वकुमि पिन्त धासा तसकं न्ह्यैपुस्से च्वनी ।

बैशाख ३ गते

विस्का जात्राया झ्वलय् मेगु दिनसिवे थ्व दिन तसंक विशेष जात्राया रुपय् कयातःगु दु । थुगु दिन न्याखः(५) द्यःख यात  नारायण पुखुलीइ (कोथु गणेद्यः लिकसं च्वंगु पुखु) म्वःल्हुइकि । गुगु दुश्य तसकं न्ह्यइपुस्से च्वंनी । सुथ ६ः०० ता ईःलय् थःने लाछीनं द्यःख थना हासल त्वालय् दिके यंकि । थुखे यःसिंख्यलंनं यःसिंइ व्वय्का तःगु हलपटा लिकाय्गु ज्या याई । नायखिं बाजा लिसे चण्डेश्वरीद्यःयात विशेष जात्रा क्वचागु उद्घोष याई । न्हिनय् १२ः०० ता ईःले सुथ थिथि थासय् चाहिके यंका तगु द्यःख दक्वंं हासले दिके हई । ३ः०० ता ईःले हाकनं सिन्ह जात्रा यासें द्यःखटयात कोथु गणेद्यः नापं च्वंगु नारायण पुखुलीइ म्हःल्हुइकेत लसकरं यंकी । अनं लिपा म्हःल्हुइधुंका पिगंनद्यःया थाय् यंका पिगंनद्यः चाःहुइका हाकन उगु पुखुलीइ म्हःल्हुइका दे चाहुइकेया निति ध्वाखाँ दुतहई । थथे ध्वाखँ दुते हय्गु इःलय् कोथु गणेद्यः व पिगंनद्यः नं सपनद्यः व चण्डेश्वरीद्यःयात लं पनेगु चलन दु । कोथु गणेद्यः व पिगंनद्यःयात  गणेद्यःनं न साथ विई । थुकथं स्वम्ह द्यःन सपनद्यः व चण्डेश्वरीद्यः लं पना जात्रायात ताहाका तई । थथे यायगु मु कारण धाय्गु हे जात्रायात तःजिक न्ह्याकातय्गुया निति ख । ध्वाखाँ दुते यंके धुंका क्वने लाछीइ हाकनं लं पनेगु ज्या याई । लं पनातई वले दबुली पालंपाल याना न्याखा द्यःखन दबुःलीइ थावना न्ह्यैपुस्से च्वंक जात्रा याई । 

थुगु दिन बहनी कोने लाछी हे द्यः दिकीगु जुइ । सपनद्यः व चण्डेश्वरीद्यःयात पाहाँ(आतिथ्ये) कथं पिगंनद्यः व कोथु गणेद्यः नं ब्वनी । तर भक्तजन पिनिगु न्याम्ह द्यःया दर्शन याय्त लालायित जुइगुलि सपनद्यः नं थ न्ह्यने च्वना मेपिंत ल्युने तया लस्करं नगर परिक्रमा याई । नगर परिक्रमा धुंका हाकन दको द्यः कोने लाछी हे दिके हई । अले बहनि पाखेनं म्हिग थें मता च्याय्की, या प्याखँ हुइकी । चछी भजनयाना च्वनी ।

बैशाख ४ गते अन्तिम दिन (लिपांगु दि)

क्वने लाछी दिका तःगु द्यः यात सुथ न्हापां दना दे चाहुइके धुंका गःछेँ त्वालय् यंका दिकी । पिगंनद्यः धासा थःगु खलः पुचःया छेँ छेँ वना बालि थनं वंनी । न्हिने सिया २ ता ईःले पिगंन द्यःया खट गःछेँ यंका दिकी । थुगु दिन जात्राया लिपांगु दिन जुगुलि टोखाया प्रत्येक त्वालय् न्हागुगु चा व सुखिंन बंथिलेगु याई । सोन्हुया जात्राया लिपांगु दिन जुगुलि झःझः धाय्क हनेत थुकथं यचुपिचु याना बंथिलेगु चलनदु । ४ः०० ता ईःले सरकारी पुजायाई । थ्व धुंका द्यःया खट यात व्यवस्थित व अनुसाशित रुपं न्ह्यने न्ह्याकेगु नितिं बसःलाना द्यःखटयात न्ह्यने न्ह्यज्याकी । द्यःखट थनि बले न्हाय्मुगु सिन्ह द्यःयात पुज्याई । जात्राया सहभागि जुया च्वंम्पि सकसिनं छथुं  नापं सिन्हनं पुजा याइगुली उगु ईःया वातावरण तसकं सोय न्ह्यैपुस्से च्वनी । थुगु दिन जात्रा स्ववइ पिनिगु मेगु दिं सिवे अप्व दई । क्वने लाछी थ्येने धुंका जात्रा विधिवतरुपं क्वचालि । जात्रा कोचाय धुंकुसां न्याखलः द्यः हाकन लस्करी थने लाछी वनी अले यःसिंयात विधिवतरुपं चाहिकेगुयाई । थथे यःसिं चाहिले सिधय् धुंका द्यः खतया थःथःगु बाजँन कावई अले प्यालागु छेँ विधिवत पुजा याना उगु छेँ दुकाई । प्यालागु छेँ द्यःयात एक वर्ष तक अनहे तया तई । थुगुदिन नुगः मछिन्से च्वंगु म्येः हलेगु चलन दु ।

उखेवंसा सिमाया ह्वांगले

थुखे वंसा सिमाया ह्वांगले

हरे राम दैव ...

मन मखंगु दुख सियमाल रे .....

  

बैशाख ५ गते लिस पुजा

विधिवत रुपं जात्रा क्वचाःगु जानकारी बीय्त तोखाय् च्वंगु गुवाद्यः (बज्रयोगिनी) थाय् वना पुजा याना भ्वय् नय्गुनं चलन दु । थथे भ्वय् नई बले जात्राया झ्वलय् सिन्ह जात्राय् सामेल जुपिं बाजा खलः, पुचः, गुठी, संघसंस्था पिं गुवाद्यः थाय्े वना भ्वय् नयगु याई । भ्वय् नय्धुंका बाजंथासे दे चाहुइका थःथःगु छेँ वनी । थुगु दिं यात बाजं व बाजं थाइपीनिगु पर्व या रुपंन काय्फु । 

तोखाया सँस्कृति व रीतिरिवाजया वारे अझ सिइकेमांसा तोखाया न्हाःपांगु अनलाइन संस्करणwww.newsoftokha.blogspto.com स्वया दिफई ।

–सुविन्द्र श्रेष्ठ 

newsoftokha@gmail.com

प्रकाशित मितिः२०६८ चेत्र ३० गते